برای رفتن به تطاوین و شنینی و مدنین و تزور و دیگر شهرهای صحرا، جیپ گرفتیم و از جاده ی رومی به سویش رفتیم. تطاوین به قول فرانسوی ها شهری در انتهای جهان است. تطاوین را بربرها در دل کوه ساخته اند. تطاوین شهریست کوهستانی و همچنین صحرایی. تطاوین در انتهای جهان است و از آنجا میشود با جیپ در جاده رومی راند تا به سوی لیبی و سوریه و الجزیره رفت. بازمانده ی پادگان فرانسوی دوران استعمار، هنوز در آن نزدیکی هاست. از دیگر دیدنی های تطاوین، "آرامگاه هفت خفتگان" است. تطاوین و بازار ادویه اش در انتهای خاطرات معطرتان نقش می بندد و از یاد نمی رود. دیدن تطاوین مانند به یاد آوردن خاطره ای دور و دلنشین و باستانی است. دیدن مردمان باستانی شنینی و آن روستای کوهستانی، فضای غریب و خاصی دارد که به هیچ کجا مگر خودش شبیه نیست. اگر به انتهای جهان نرفته باشی و اگر حتا به تونس پا نگذاشته باشی، باز در هیبتی غریب تر از آنچه من دیده ام، تو هم تطاوین را دیده ای چون بخشی از فیلم "جنگ ستارگان" اثر اشپیلبرگ در آنجا فیلمبرداری شده است و هنوز مجسمه دایناسورها و حیوانات ماقبل تاریخی که برای فیلم ساخته بودند در ورودی موزه قصر قلد سلطان و یا توی حیاطش به جا مانده است.

الان در شنینی هستم و در ورودی قصر قلد دباب ایستاده ام و دارم به مجسمه ی آن جانور غریب باستانی که در جلوی قصر گذاشته اند نگاه می کنم. حس می کنم مثل آن جانور ماقبل تاریخ، من نیز موجودی در شرف انقراضم.

فیلمی از نمای بیرونی فیلم "استار وارز"، که در "قصر قلد دباب" فیلمبرداری شده بود

______________________

برگرفته از "یادداشتهای سفر به تونس": مسجد قیروان در تونس/ رنگها و سنگها/ ادامه دارد

کی است که حکایت "جیرجیرک و مورچه" و یا "روباه و کلاغی که پنیری به دهان داشت" و یا "بره و گرگ" را نخوانده و یا حداقل نشنیده باشد؟ در سالهای دبستان حتماً چندتایی از این حکایات را در کتابهای درسی خوانده ایم. حکایات لافونتن برای خواننده، در عین سادگی، اندرزدهنده و آموزشی و مفید و همچنین بسیار مفرح است.

لافونتن، حکایاتی تمثیلی را در قالب داستان حیوانات نوشته است. «فابل‌»هاي لافونتن و قصه‌هاي بيدپاي و كليله و دمنه (که ریشه ای هندی دارد) و طوطی‌نامه يا چهل طوطی و حكايات ايزوپ (در یونان دو هزار سال پیش)، همه داستانهایی تمثیلی درباره حیوانات است. درتوضيح «معناي تمثيلي حكايات جانوران»، از قول «دانشمندي از قرن ششم هجري»، يعنی ابوالحسن علی بن زيد بيهقی، نويسنده كتاب «تاريخ بيهق» ‌آورده ا ست: «حكايات كه در كليله و دمنه بر زبان حيوانات نهاده‌اند موضوعات است براي فوايد و تجارب را و جمله مفيد و مقبول است.» در دوران معاصر نیز صمد بهرنگی به دلیل سانسور شدید، سعی کرد با داستانهای تمثیلی حیوانات و قصه های کودکان را با معنایی روشنگرانه و در عین حال به شدت ایدئولوژیک ادغام کند و "ماهی سیاه کوچولو" حکایت تجربه ای موفق آن دوران است.

نوزده حکایت از ژان دو لا فونتن نویسنده قرن هفدهم فرانسه، به کارگردانی رابرت ویلسون (در فرانسه: روبر ویلسون) در تئاتر کمدی فرانسز به روی صحنه است. در ابتدای نمایش کریستین فرسن، یا قصه گو و راوی و لافونتن، به همراه بازیگران، به روی صحنه می آید و نوزده حکایت، یکی پس از دیگری بر روی صحنه جان می گیرند و به نمایش گذاشته می شوند. نقش راوی و قصه گو و داستان نویس و لافونتن را کریستین فرسن به عهده دارد. در اجرای باب ویلسون، داستان، گاهی توسط قصه گو و گاه توسط بازیگران روایت می شود. گاهی بازیگری داستان خود را نقل می کند و گاه یکی از بازیگران، داستان افرادی را که به روی صحنه می آیند برایمان شرح می دهد

لافونتن می نویسد: "چون جهان، پیر و سالخورده است، پس بایست مانند کودکان خود را دلخوش و سرگرم کرد." او از طریق نقل حکایاتی که برای کودکان از یک تا صد ساله نوشته شده است کودک و جوان و پیر همه را سرگرم می کند. سالن تئاتر پر بود از جوان و بچه و افراد سالخورده، موقعی خروج، پیرزنی را دیدم که با صندلی چرخدار آمده بود تئاتر تا "حکایات لافونتن" را ببیند و بچه ها هم در کنار بزرگسالان بودند و هر کس، دریافت خود را از داستان داشت چون داستانهای تمثیلی و اخلاقی لافونتن لایه های مختلفی دارد که به مرور کشف می شود، در برخی از داستانها، او شکل زندگی و رفتار آدمیان را مورد سئوال قرار می دهد و داستانهایش بعدی فلسفی نیز دارد.

لافونتن می گوید: «نوع انسان با این همه بزرگی خود هنوز آنقدر انسان نشده ‌است که بتواند فقط از عقل انسانی خود دستور بگیرد، این است که می‌بینید افسانه‌ای که از قول یک قورباغه یا سوسک بال‌دار نقل شده، بیش از کلمات حکما در مغز مردم نفوذ می‌کند. انسان تاکنون بزرگ‌ترین تجربه‌ها و معارف خود را از حیوانات ناچیزتر از خود یاد گرفته‌است.»

حکایات لافونتن فقط به ادبیات کودکان تعلق ندارد بلکه در رده نثر شاعرانه و طیف های مختلفی از ادبیات قرار می گیرد. حکایات ساده و موجزی که تبدیل به اندرز شده، در عین حال در لایه ای از شعر و فلسفه غلطانیده شده است. زندگی بی رحم است و زندگی در جنگل شیران درنده، به آموزشی همانند راز بقا، نیاز دارد. بایست آموخت در جنگلی که شیران درنده در آن پادشاهی می کنند چگونه با تدبیر و بردباری و گاه سکوت و تملق زیست تا به سلامت از کنار وقایع عبور کرد. چرا که کوچکترین راستگویی و میل به حقیقت جویی به مرگ گوینده منجر خواهد شد. زبان سرخ، سر سبز می دهد بر باد؛ مگرنه؟

چون بیشتر داستانهای انتخاب شده بر اساس حکایات تمثیلی جانوران استوار است، ویلسون نمایش "حکایات لافونتن" را به شکل یک بالماسکه به روی صحنه می آورد. بازیگران همه لباس مهمانی شب را برتن دارند، مردان کت و شلوار و فراک و زنان لباس شبهای غالباً بلند، فقط ماسک و گریم و بازی است که چهره ی حیوان و یا چهره ی حیوانی بشر را در ذهن بیننده تداعی می کند. در صحنه های جمعی، طراحی رقص و هماهنگی غریب بین حرکات بازیگران به شکلی موزون صحنه را می آراید. در اجرای ویلسون، صحنه خالی است و بندرت از وسیله ای و یا شیئی ای در صحنه استفاده می شود. نور و لباس و ماسک در این اجرا نقش اساسی را دارند. طراحی لباس و ماسک نمایش فوق العاده زیبا و گویا و در عین حال بسیار باسلیقه و پر از ظرافت است.

استفاده از نور در نمایش، بسیار زیبا و هوشمندانه است. در حکایت شیری که برای عروسی با دخترکی لطیف چنگالهایش را چید، استفاده از نور به شکل نشان دادن چهار شیار سرخ بر سر پنجه های گرگ، بسیار به جا و فوق العاده زیبا و موثر است. در جایی برای تصویر گرگ از سایه بازی در ته صحنه استفاده شد.

در دو صحنه، هیچ بازیگری بر روی صحنه نبود بلکه برای خلق داستان و یا پرسوناژها از اشیاء و امکانات صحنه ای برای القاء اثر استفاده شده بود. در داستان" قورباغه ای که می خواست به اندازه ی گاو چاق شود و بالاخره ترکید"، برای نشان دادن قورباغه ای که سرانجام قرار است بترکد ازیک کله ی سبز پلاستیکی بر سر یک بادکنک استفاده شده بود. دو بازیگر در لباس قورباغه با حرکتهای جهشی و خیزشهای قورباغه ای و تلفیق دیالوگ و گه گاه "قور قور"، داستان را روایت کردند و بادکنک سبز هم توسط پمپی به مرور باد می شد تا سرانجام ترکید!

در حکایت "بلوط و بوته خار" بازیگری بر روی صحنه وجود نداشت، بلوط با تصویر تنه ی درختی بزرگ در ته صحنه و گیاه صحرایی از لرزش یک روبان پارچه دراز قهوه رنگی توسط پنکه ای ناپیدا خلق شد. داستان را دو صدا برایمان روایت کردند.

اجرای "روباه و کلاغ و پنیر" و "گرگ و بره" و "جیرجیرک و مورچه" درست مانند خود این حکایات موجز و قوی و از یاد نرفتنی بود. انتقاد قوی اجتماعی لافونتن نسبت به روزگار خود کم نظیر است و در داستانهایش با قدرت تمام نمایان. لافونتن، برای زندگی در این بالماسکه غریب که آدمیان، ماسک حیوان به چهره دارند و یا بهتر بگوییم در این باغ وحش غریب جانوران ماسک انسان به چهره می زنند، تدبیر و هوشیاری را مانند رازی برای بقا توصیه می کند تا فرد بتواند در این جهان پلید و خودکامه زنده بماند.

بازی ها، درست همانطور که از بازی نقش یک حیوان انتظار می رود، شسته و رفته و روشن است. هر بازیگری دو سه نشانه از هر جانوری را برگزیده و آن را مانند امضا به کار می گیرد. دختری که نقش بره معصوم را بازی می کند سر تا پا سفید پوشیده است و صدایش لرزشی مانند ببعی دارد. مردی که نقش خروس را بازی می کند، بین حرفهایش گه گاه، قوقولی قوقویی هم دارد و یا گاه، قدقدی هم تیکه می اندازد. در داستان "گرگی که سرانجام بره را خورد"، گرگ، مرد مسنی در لباس فراک است، یک پیرمرد ثروتمند لچر معمولی با زبانی سرخ! در صحنه ای که گرگ سرانجام بره را می گیرد، نور صحنه سرخ می شود. هماهنگی نور و موسیقی، آرایش و تاثیر صحنه را به اوج می رسانند.

در نمایش "جیرجیرک و مورچه"، جیرجیرک، زنی آوازه خوان است و کمی خل مشنگ! زنی در لباس شب سبز براق! که هیچ فکر زمستونش نیست و در برابر او، مورچه خانمی خانه دار و زحمت کش و مدام در حال کار! زن آوازه خوان، همه اش به فکر مهمانی و آواز و خل خلی است و مورچه زن کدبانویی که یک دم از جمع آوری آذوقه و هیزم و کار باز نمی ایستد.

در دو جای نمایش، از صدای مصنوعی استفاده می شود، یکی برای صدای مورچه و دیگری برای صدای کلاغ. در جایی دیگر هم فقط برای ایجاد فاصله با داستان وهمچنین با تماشاگر، صدا توسط روایت کننده، مصنوعی و غیرواقعی می شود.

در نمایش "سگ کوچک و خر" از تکنیک کمدیا دلارته استفاده شده است. سگ، که خانمی است با پوستیژی به سبک لویی ها، فرفری ریز و بلند که تبدیل به پیراهن مینی ژوپی برای او شده است، چیک و چیک و چیک، توی صحنه راه می رود و برای اربابانش خوش خدمتی و دلبری می کند و نقش سگ خانگی را بازی می کند. استفاده از نور سرخ بر صورت زن و مرد صاحبخانه، به نشانه هیجان و نور سبز بر صورت مرد صاحبخانه، به نشانه انزجار از لحظات لذت بخش نمایش است.

قرن هفدهم و عصر لافونتن، دوران تاریکی های قرون وسطا را پشت سر گذاشته ایم و داریم عصر خرد را طی می کنیم و خردگرایی آرام آرام و در دراز مدت به تحقق می پیوندد ولی هنوز به عصر روشنگری نرسیده ایم.

پس از دکارت و تردیدگرایی و تعمق عظیم او، اسپینوزا یکی دیگر از فیلسوفان عصر خردگرائی، در کتابِ اصلیِ خویش که امروزه به نامِ «اخلاق»[3] می‌شناسند اصولِ جهان‌بینیِ وحدتِ وجودیِ خویش را مانندِ قضایایِ هندسه با شروع از چند تعریف و اصلِ موضوعه و آوردنِ اثبات‌هایی که به «مطلوب ثابت شد» ختم می‌شوند اثبات می‌کند. او به این نتیجه می‌رسد که تنها یک جوهرِ واحد در تمامِ هستی وجود دارد که می‌توان خدا یا طبیعت نامید. به‌هرحال همهٔ جهان، انسان‌ها، حیوانات، درختان، نمودهایی از همان یک چیز است. اسپینوزا به دلیلِ اعتقادات‌اش توسطِ کلیسا لعن و تکفیر شد.

در دوران لافونتن، هنوز برای آزادی زود است و آزادی بیان بسیار محدود است و قطعاً زبان سرخ، سر سبز را بر باد میدهد، از این رو لافونتن، فاصله گرفتن، سکوت مصلحتی، تدبیر و گاه حتا تملق برای بقا و زنده ماندن فرد، (در جهانی که سلطانش شیر درنده ایست) را به همگان توصیه می کند. سانسور شدید در دوران پادشاهی فرانسه، یکی از دلایل سوق دادن نویسنده به سوی دنیای تخیلات و تمثیلات و حیوانات است. مگر نه اینکه در دنیایی که اثری از آدمیان نباشد، در یک باغ وحش، هر نوع وحشیگری مجاز است؟ در عین حال نویسنده از طریق دنیای تمثیلی حیوانات به افشای حقایق دوران خود و فساد موجود می پردازد.

راستی چندبار، در این اجتماع درنده خوراک گرگ و پلنگ شده اید و آنها شما را یک لقمه چپ شان کرده اند؟ چند بار حیوانات درنده و خونخوار را بر اریکه ی قدرت و سطلنت دیده اید؟ اکنون سلطان جنگل کیست؟ و بالاخره چندبار در زندگی، روباهان مکار، با چرب زبانی و تملق، پنیر را از دم دهانتان قاپیده اند؟ ها؟ چند بار؟